the on-touch project
διεπαφή: the on-touch project
Nothing is in the mind without first having been in the senses
Το project αυτό έχει ως άξονα τον παράγοντα μνήμη συναρτήσει της διάδρασης με τον Άλλο[2] και της σχετικότητας της «πραγματικότητας»[3]. Πως ορίζεται η μνήμη και πως αυτή συνδέεται με την αίσθηση της αφής και τη διάδραση με την κοινωνία; Πως κάθε μνήμη αντιστοιχίζεται με κάποια αίσθηση και μια κατάσταση ή άτομο; τι συμβαίνει όταν ο δέκτης στερείται μιας αίσθησης;
Τα επιμέρους θέματα που με απασχολούν είναι η ταυτότητα του «Εγώ» μέσα από τη μνήμη, η διάδραση του φαινομένου με τον άνθρωπο, η διαχείριση του φαινομένου και η καταγραφή των πρώτων μνημών.
Ο παράγοντας Μνήμη είναι κάτι που με απασχολούσε από παιδί. Ενθυμούμενη έναν μεγάλο όγκο πληροφοριών ζούσα ουσιαστικά ένα παρελθόν που μόνο η ίδια θυμόμουν, ενώ οι άνθρωποι με τους οποίους πραγματοποιούταν αυτές οι διαδράσεις πολλές φορές ανέτρεχαν σε εμένα σαν ζωντανή βιβλιοθήκη μνήμης. Μέσα από τη διαδικασία της ανάλυσης έγινε αντιληπτό πως αυτή η διεργασία ήταν ένας τρόπος προσδιορισμού του «Εγώ» και ταυτοποίησης του χρόνου και του χώρου. Αγωνιζόμενη να μην αφήσω καμία ανάμνηση να χαθεί, φοβούμενη τον αφανισμό του «Εγώ», μου κατέστη αντιληπτό πως συνειδητά και ασυνείδητα λειτουργούσα ως αποθήκη συσσωρευμένης μνήμης. Μέρος αυτής λειτουργούσε ενισχυτικά στην ταυτότητα και τις προσδοκίες μου, ενώ ένα άλλο τμήμα της εργαζόταν κατασταλτικά στην ανάπτυξη και εξέλιξη της ζωής μου. Η αίσθηση της αφής ήταν αυτή που αισθανόμουν πως συνδεόταν λιγότερο με την μνήμη αυτή. Κάτι που στην πορεία της αναζήτησης κατάλαβα πως ήταν απόλυτα λάθος, αντιλαμβανόμενη πως πρόκειται για μια πολύ-αισθητηριακή καταγραφή.
Η αφή είναι ίσως η σημαντικότερη αίσθηση για την επιβίωση του οργανισμού. Ο άνθρωπος καταφέρνει να εξελιχθεί λόγω της ορθής αίσθησης του χώρου και του κινδύνου, κάτι το οποίο γίνεται αντιληπτό με την αφή. Παράλληλα, η αφή συνδέεται με την κιναισθησία και τον προσδιορισμό του χώρου, πράγμα πολύ βασικό στις μνημονικές λειτουργίες. Δεν ισχύει βέβαια για όλες τις διαστάσεις, όπως για παράδειγμα για το χρόνο. Η μνήμη για να αποθηκεύσει αποτελεσματικά την πληροφορία δημιουργεί συνειρμούς, οι οποίοι λειτουργούν ως μνημονικές οδοί που ξεκινούν και συνδέονται με τα σημαντικά loci. Η σύνδεση των εμπειριών και των μνημών δεν έχει απαραίτητα δυνατούς δεσμούς με την έννοια του χρόνου και δεν παρατίθεται κατά σειρά. Η χωροταξία ενός memory palace[4] δεν έχει αναφορές σε κάποια χρονική ακολουθία.
Συνειδητοποιώντας μέσα από προσωπική εμπειρία και έρευνα τη μη γραμμικότητα της μνήμης, δημιουργώ ένα stop motion animation, το Time ColLapse, όπου πρωταγωνιστεί ένα ρολόι που προσδιορίζει μια ετεροχρονία[5], όπως ακριβώς πραγματοποιείται με τη μνήμη. Αυτό συμβαίνει μέσα από μια μη-φυσιολογική και συνηθισμένη κίνηση των δεικτών του, αφήνοντας μόνο το φως της μέρας να προσδιορίσει τη διάρκεια και την έννοια του χρόνου.
Μέσα από αναγνώσεις βιβλίων όπως «Το νερό κα τα Όνειρα» και «Αναμνήσεις όνειρα σκέψεις»[6] και «Τέσσερα αρχέτυπα: μητέρα, αναγέννηση, πνεύμα, κατεργάρης»[7], οδηγήθηκα στην σύνδεση της μνημονικής διαδικασίας με τις απτικές λειτουργίες, που προανέφερα. Αυτό επιβεβαιώθηκε από τον Dr Solms Mark[8], όπου τονίζοντας τις ηλεκτροδιαβιβαστικές ικανότητες του εγκεφάλου για καταγραφή μακροπρόθεσμης και βραχυπρόθεσμης μνήμης, έκανε λόγο για ηλεκτροχημεία. Πως λοιπόν η μνήμη συνδέεται με την ηλεκτροχημεία; Πως η απτική μνήμη ορίζεται από χημικές ενώσεις;
Έρευνες[9] αποδεικνύουν πως ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί τη διαδικασία της ηλεκτρόλυσης με τη βοήθεια ηλεκτρολυτών (νερού και αλκαλικών ενώσεων) για την εν γένει λειτουργία του μα και για την απομνημόνευση νέων ερεθισμάτων και ανάκληση των ήδη αποθηκευμένων μνημών.
Άρα, η ανάγνωση του Bachelard για τη σύνδεση του στοιχείου του νερού με τις αναμνήσεις[10] δεν έχει μόνο μια σημειολογική βάση, αλλά καλύπτεται πλήρως από την επιστήμη της νευροχημείας.
Συνδέοντας αυτά τα στοιχεία, οδηγήθηκα στην καταγραφή της απτικής μνήμης, μέσα από το αποτύπωμα της ανθρώπινης παλάμης, αναφερόμενη στην αφή, στο ίχνος και στην κοινωνική διάδραση. Με τη χρήση του νερού ως ηλεκτρολύτη, διαβρώνονται φύλλα χαλκού, όπου ο συμμετέχοντας θεατής αφήνει το αποτύπωμα της παλάμης του. Έτσι διασώζεται απτικά η ανάμνηση ενός όντος. Ενώ παράλληλα, η ίδια η διάδραση λειτουργεί σαν μια εμπειρία για τον θεατή και καταγράφεται ως ανάμνηση.
Για τους σκοπούς αυτούς εγκαθίστανται στο χώρο ενυδρεία όπου πραγματοποιείται η διαδικασία της ηλεκτρόλυσης του δοκιμίου του αποτυπώματος του θεατή. Τα ενυδρεία αυτά παραπέμπουν σε εργαστηριακές διαδικασίες· ταυτόχρονα, οι δράσεις αυτές υποδεικνύουν τις προαναφερθείσες εσωτερικές διεργασίες του εγκεφάλου. Κατά το πέρας της διαδικασίας ηλεκτρόλυσης οι χάλκινες πλάκες αναρτώνται στον χώρο, χωρίς την καταγραφή των στοιχείων του θεατή, ώστε να διατηρηθεί μια ανωνυμία και παράλληλα να δημιουργείται μια μάζα πληροφοριών που η μια συνδέεται με την άλλη χωρίς όμως να γίνεται γνωστός ο μηχανισμός σύνδεσής τους, όπως λειτουργεί αθροιστικά και στη μνήμη· η καταγραφή αυτή μένει να πραγματοποιηθεί μόνο μνημονικά, αποτελεί έναν τόπο[11] που δημιουργεί η διάδραση μεταξύ του θεατή και του εικαστικού χρησιμοποιώντας το εργαστήριο ως πλατφόρμα αλληλεπίδρασης.
Στο εργαστήριο, πέραν του απτικού ίχνους, ζητείται από τον συμμετέχοντα θεατή να αναφέρει την πρώτη καθώς και την χαρακτηριστικότερη ανάμνηση που μπορεί να ανακαλέσει και σχετίζονται με την απτική λειτουργία. Οι δυο αυτές μαρτυρίες καταγράφονται ανώνυμα στο περιβάλλον της εγκατάστασης, ταξινομούμενες σε δυο διαφορετικές κατηγορίες αρχείου σε υπολογιστή και αποθηκευμένες σε δυο μορφές, γραπτά και ηχητικά. Ο θεατής μπορεί να έχει πρόσβαση στο υλικό της καταγραφής.
Προσπαθώντας να διατηρηθεί μια ανοικτότητα στις εργασίες του εργαστηρίου, το σύνολο των μαρτυριών αυτού του εργαστηριακού μέρους παρουσιάζεται γραπτά και ηχητικά σε ιστοσελίδα ειδικά διαμορφωμένη για το σκοπό του εικαστικού έργου, ώστε να λειτουργεί ως μουσείο και αποθετήριο απτικής μνήμης, προσβάσιμο από τον οποιοδήποτε χρήστη του διαδικτύου. Διατηρώντας οπτική και ακουστική μορφή οι μαρτυρίες αυτές μπορούν να γίνουν αντιληπτές από όλους τους ανθρώπους, στοχεύοντας στην πρόσβαση των ανθρώπων με αναπηρία (όραση, ακοή). Ο θεατής μπορεί να αποκτήσει άμεσα πρόσβαση σε αυτό τον ιστότοπο σκανάροντας ένα QR Code ή απλά καταγράφοντας τη διεύθυνση.
Τελειώνοντας το εργαστηριακό μέρος, ο θεατής αποκτά άτυπα πρόσβαση στη συνέχεια της εγκατάστασης, όπου έχει τη δυνατότητα να παρατηρήσει το αποτύπωμά του να χαράζεται από τον ηλεκτρισμό, όπως η ίδια του η δράση καταγράφεται από τη μνήμη, καθώς και άλλα έτοιμα δοκίμια αναρτημένα στο χώρο. Στο βάθος της εγκατάστασης, παρουσιάζεται μια διπλή επαναλαμβανόμενη προβολή από δράσεις χεριών που αναφέρονται στην απτική μνήμη και στην ιδιαίτερη χορογραφία που δημιουργούν οι απλές κινήσεις των χεριών.
Αθηνά Κανελλοπούλου
Εικαστικός
_________________
[1] Γνωστό και ως το Περιπατητικό Αξίωμα (The Peripatetic axiom), Στο βιβλίο του Ακινάτη, Quaestiones disputatae de veritate (q. 2 a. 3 arg. 19.), η φράση ήταν δοσμένη ως "Nihil est in intellectu quod non sit prius in sensu" (λατινικά).
[2] FREUD, S. (2009).
[3] http://berlin-athen.eu/η-αλληγορια-του-σπηλαίου-του-πλάτωνα/
[4] http://www.mostlymaths.net/2011/03/learn-to-remember-everything-memory.html
[5] FOUCAULT, Μ. (1984)
[6] JUNG, C. G. (2001)
[7] JUNG, C. G. (1988)
[8] Νευροψυχολόγος, Καθηγητής Νευροψυχολογίας και Ψυχιατρικής στο University of Cape Town, σεμινάριο “What is a mind”
[9] Οι έρευνες αυτές παρατίθενται παρακάτω (στο κεφάλαιο «Έρευνα- Θεωρία (αναφορές)»)
[10] BACHELARD, G. (1985).
[11] Ως σημείο και χωροταξία
Σχετικά με τη "διεπαφή: The On-Touch Project"
Η μνήμη είναι μια έννοια που έχει απασχολήσει τον κλάδο της φιλοσοφίας ήδη από την αρχαιότητα. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, η μνήμη έγινε κύριο εργαλείο της ψυχαναλυτικής επιστήμης και ακόμα και σήμερα απασχολεί τους επιστήμονες, είτε των θετικών είτε των ανθρωπιστικών σπουδών.
Η μνήμη πολλές φορές επηρεάζει και τους εικαστικούς στην πρακτική διαδικασία. Πολλοί καλλιτέχνες στηρίζουν εννοιολογικά τα έργα τους σε μνήμες και βιώματα που φέρουν. Κάπως έτσι ξεκίνησε και η Αθηνά Κανελλοπούλου να προβληματίζεται σχετικά με την απτική μνήμη, την κιναισθητική, το αποτύπωμα, όλα αυτά σε συνάρτηση με το χρόνο.
Όλες αυτές οι πολύπλοκες και ενδιαφέρουσες έννοιες οπτικοποιούνται στη «διεπαφή: the on-touch project» με τη μορφή μιας εγκατάστασης που απλώνεται στο χώρο αλλά χωρίζεται σε επιμέρους στάδια. Ο επισκέπτης μπαίνοντας στο χώρο της εγκατάστασης θα συναντήσεις και θα κληθεί να συμμετάσχει στο αυτοσχέδιο εργαστήριο «Επ-αφής», όπου οι επισκέπτες δημιουργούν με το αποτύπωμα του χεριού τους μοναδικά έργα αλλά παράλληλα μοιράζονται τις μνήμες τους. Σε αντίθεση με την στερεοτυπική άποψη που έχουμε για τα εργαστήρια, στο συγκεκριμένο κυριαρχεί η εξωστρέφεια, δηλαδή όποιος επισκέπτης επιθυμεί μπορεί να συμμετάσχει και να βιώσει αυτή την νέα εμπειρία. Στο δεύτερο στάδιο θα παρακολουθήσει ένα μικρού μήκους animated video, που έχει γίνει με την τεχνική stop motion, το Time Collapse. Το Time Collapse παρουσιάζει τον ανορθόδοξο τρόπο που λειτουργεί ο χρόνος σε συσχετισμό με τη μνήμη. Όλη αυτή η εγκατάσταση ολοκληρώνεται με το Touching, που πραγματοποιείται βιντεοπροβολή. Εκεί καταγράφονται κινήσεις των χεριών αλλά και με ποιο τρόπο η αφή μεταδίδει πληροφορίες.
Η «διεπαφή: the on-touch project» είναι μια κατάσταση που δημιουργείται στο χώρο και ο επισκέπτης βιώνει το συγκεκριμένο έργο τέχνης, δεν το αντιλαμβάνεται μόνο οπτικά. Γι αυτό και η αισθητική του project έγκειται στη συμμετοχή, τη σωματική αλλά και την πνευματική. Τα ο αποτέλεσμα που θα προκύψει θα είναι ένα συλλογικό αρχείο, στο οποίο θα αναφέρονται οι απτικές μνήμες των επισκεπτών ή χρηστών από το διαδίκτυο.
Μαριεύη Μαστοράκη
Ιστορικός- Θεωρητικός Τέχνης
Α Θ Η Ν Α Κ Α Ν Ε Λ Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ
« διεπαφή: The on- touch project»
Πώς μπορεί η μνήμη να συνδεθεί με τις « ψυχικές ανατομίες»; Τα «Soul Anatomies» αποκαλύπτονται οπτικά μέσα από τη «διεπαφή: the on-touch project», ένα διαδραστικό project που αφορά τον σύγχρονο άνθρωπο. Το project μεταφέρει τον θεατή σε μια πνευματική και ταυτόχρονα σωματική κατάσταση, στην οποία ανακαλεί απτικές μνήμες. Σημαντικό στοιχείο της «διεπαφής» αποτελεί η συμμετοχή, πνευματική και σωματική, καθώς μέσα από αυτή προκύπτει ένα συλλογικό αρχείο που οπτικοποιεί και μεταφέρει απτικές μνήμες μέσα στον χώρο.
Στο αυτοσχέδιο εργαστήριο «Επ-αφής» , μπορεί κανείς να μοιραστεί μια απτική μνήμη ή βίωμα και να δημιουργήσει το δικό του έργο με το αποτύπωμά του. Για τον λόγο αυτό, η καλλιτέχνης τοποθετεί στον χώρο ενυδρεία οπού μέσα από την διαδικασία της ηλεκτρόλυσης του δοκιμίου του αποτυπώματος του θεατή, υποδεικνύονται εσωτερικές διεργασίες του εγκεφάλου. Στη συνέχεια οι χάλκινες μεταλλικές πλάκες αναρτόνται στον χώρο, δημιουργώντας ένα άχρονο περιβάλλον γεμάτο πληροφορίες. Η καλλιτέχνης, μέσω της καταγραφής, συνδιαλέγεται με τον θεατή χρησιμοποιώντας το εργαστήριο ως πλατφόρμα αλληλεπίδρασης.
Ο συμμετέχων θεατής βρίσκεται σε έναν χώρο ανοίκειο και ταυτόχρονα οικείο, καθώς η καλλιτέχνης μέσα από τον διάλογο μεταφέρει μια διάθεση εξωστρέφειας στο εργαστήριο. Ταυτόχρονα, η κάθε μαρτυρία, καταγράφεται ανώνυμ, ταξινομείται σε κατηγορίες και αποθηκεύεται σε διαφορετικές μορφές, ενώ ο θεατής μπορεί να έχει πρόσβαση στο υλικό καταγραφής. Το συγκεκριμένο υλικό, αναρτάται σε ιστότοπο και σκανάροντας ένα QR Code ή απλά καταγράφοντας τη διεύθυνση, μπορεί κανείς να ανατρέξει στο υλικό.
Αγγελική Μπάρα
Ιστορικός Τέχνης - Θεωρητικός